سید یعقوب ماهیدشتی
زنده‌یاد "سید یعقوب ماهیدشتی" مشهور به «سَی یاقو»، شاعر کرد کلهور زبان کرمانشاهی، زاده‌ی سال ۱۱۹۱ یا ۱۱۹۲ خورشیدی، در روستای قمشه ماهیدشت، بود.
زنده‌یاد "سید یعقوب ماهیدشتی" مشهور به «سَی یاقو»، شاعر کرد کلهور زبان کرمانشاهی، زاده‌ی سال ۱۱۹۱ یا ۱۱۹۲ خورشیدی، در روستای قمشه ماهیدشت، بود.
دیوان اشعار وی حاوی بیش از ۲۰ هزار بیت بوده، ولی بیشتر آنها نابود شده و فقط هزار بیت از آن باقی مانده است، که در کتاب "دیوان سید یعقوب ماهیدشتی" به همت دکتر "محمدعلی سلطانی" و انتشارات سها در هزار جلد در سال ۱۳۶۵ چاپ و منتشر شده است.
از او اشعاری به زبان کردی به جا مانده است، که افرادی چون "شهرام ناظری"، "سید خلیل عالی‌نژاد" و "سید هادی مشعشعی" از آنها در موسیقی خود استفاده کرده‌اند.
سرانجام این شاعر سخن‌دان در سال ۱۲۵۳ یا ۱۲۵۴ خورشیدی، در کرمانشاه دیده از جهان فرو بست.
▪نمونه‌ی شعر کردی:
(۱)
قمر عذارن، قمر عذارن
شیرین شوخ و شنگ قمر عذارن
زلفش اسودن دیجور تارن
کرژن چین چینن حلقه‌ی عذارن
لولن، ملولن، زنجیرن مارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
حاجب خم چون طاق محراب حاجات
بری کی صوفی نه رای مناجات
گا وینه‌ی هلال، نه روی سماوات
یا قوس و قزح هزار علامات
کمانش ژ یکان چمش طیاره‌ن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
عین، عین غزال چریدهی تتار
پی من مقیمن پی طرف خمار
اسود و ابیض، هم لیل و نهار
دایم چوین صیاد آماده‌ی شکار
نیم نگای نازش، دایم نه کارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
خدنگان نه دور دودیده‌ی خمار
سم حور ده‌ن سه کویز الماس آو دار
سنگ پاچ و دور کش سوهانی خار دار
صف بستن نه دور ترکان خونخوار
خون حورده‌ی دیده‌ی اسفندیارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
بینی چوی قامت قدرت کشیده
بیه‌ن و حجاب مابین دیده
چون شمع مجلس خسروان چیده
قطره‌ی گداختش هر آن چکیده
چوین شونم نه روی غنچه‌ی بهارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
گونا درخشان چوی قرص قمر
یا سیب خونسار اسیل و احمر
گاگا سرمه دی، چوی سهای سحر
مدرخشو نه طرز خورشید خاور
گردی گلناریش سیف خونسارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
حقه‌فم حلقه‌ی میم قرآنی
یا چشمه‌ی کوثر صفحه‌ی رضوانی
گوی زنجش فنجان بزم کیانی
لبریز ژه شربت دیر مغانی
عقیق روپوش رویش مروارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
گردنصراحی، لبریزن ژه می
جرعه‌ش مکرو مرده‌ی مزار حی
نه صدر سینه‌ش آویزن دو بی
هر یک پنهانن نه سر حلقه‌ی حٍی
بیضه‌ی فاختن دگمش گلنارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
وه بالا سرون، سولن، عرعرن
ناف مشک ختن عطرن عنبرن
سرین ثلچ صاف فخذ مرمرن
روی ثلچش جای سم چریده بره‌ن
آفریده‌ی صنع پروردگارن
«دشوارن پریش دل گرفتار»
یا حق بیچاره‌ی زلفان رش بو
او شکر کلام خوش خلق و خوش خو
پری تسلای قلب «سی‌یاقو»
نگهداریش کر ارای هیاهو
شخصی که ویطور چینش طیارن
«دشوارن پریش دل گرفتار» .
(۲)
[دله دامه‌نی]
دله دامه‌نی، دله دامه‌نی
هی دل گیروَردَ‌ی حلقه‌ی دامَنی
هَر کام مَوینی هَر ناکامَنی
هر کار مَکَری هَر بدنامَنی
مِن هر دوا کَم تو هر زامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
هرگز خیالت ساتی جَم نیَن
پای خُصه و خیال له لات کَم نیَی
چو دنیا دَسِت وه یَکدَم نیَن
صراحیت نه صَوت زیر و بَم نیَن
هر کار مَکَری هر بَد نامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
فرهاد پَی شیرین،مجنون پَری لیل
ئی پای بیستون،ئو صحرای دُجَیل
سَنان و زاری پی زن و اُوَیل
ورقه پی گلشاد بگردی چون سَیل
لی عاشقانه تو چون کامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
گا پروانه‌ی دَور شمع جمالانی
گا همراز راز کمر لالانی
گاهی سکوتی گاهی نالانی
گا چون اَودالان ویل مالانی
نه بی قراری نه آرامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
شیرین مَوینی حسرت باریتَن
تلخی مَوینی شین و زاریتَن
زشتی،زیبایی،بی قراریتَن
پس تو چه درمان درد کارتَن
من هر دوا کَم تو هر زامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
ای دل پی جیفه حسرت مَوازی
جیفه پیدا کَی پی چیش مَبازی
چون هر ساعتی وه یَی مجازی
دنیا پیت بیَن نَمَوی راضی
ار رنج ار راحت هر سر سامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
دله لَت لَت بای چون نیل سر خَم
دس تمنا کَر ویانه‌ی مردم
هر چی هاواران وه لات آوردم
چنی گناهان سالان سر کردم
جه راسی وحشی پی بدرا مَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
آه له خیالان مَویرو نه دل
چو نوفل نوشام زهر هلاهل
چون طی مَکَری راگه‌ی بی حاصل
نه خاصان شرع تا کَی مَکَی سل
هواخوای لذت چَن بی طامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
دله کُت‌کُت بای چَن خیال پیتَن
دیده هی کور بای کُل گُنای ویتَن
توشه‌ی بدنامی رای نهات ریتَن
مَر نَمَزانی سال لَحَد جیتَن
بوم بد عمل تخته‌ی بامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
ار تو نَکَری سیر زلف و خال
دل و وسپرده ی چو هکه‌ی خیال
ورک نه کَی پری لیمو چون منال
ار روژ بو وه سی هزار بو وه سال
وینه‌ی عارفان دور وه کامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
هی دل ار گنج زمانه‌ی فانی
تخت سلیمان تاج کیانی
محبوب چون شیرین زلیخای ثانی
پریت باورن پَی شادمانی
آخر عاقبت بی انجامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
گا شادمانی گا غمناکنی
گا خوفناکی گا بی باکنی
گا میر مدهوش پر ادراکنی
گا طفل نادان خوَش وه خاکَنی
گا فکر عراق گا له شامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
ار فکرت راحت مال و عیالَن
راحت پی اولاد آدم مَحالَن
هر کَس بواچو رای دل بَطالَن
واچان« سَی یاقو» ابله خیالن
هر کام مَوینی هر ناکامَنی
تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی.
(۳)
[زلیخام چینش]
زلیخام چینش زلیخام چینش
چین چین و پا چین له بان چینش
هَی هَی جو حیان خیاطه‌ی چینش
به به ژَو شعاع شوق جبینش
احسن لَو بالای نیشَکرینَش
آفرین وه صنع حُسن آفرینش
رو رو لَو گونای لاله‌ی بهاری
وَی‌وَی لَو لوان پرده‌ی گُلناری
خاص خاص وه‌و خالان لاجَوردکاری
فغان وه زِنجان پر له مِرواری
فریاد وه خنده‌ی شکر قرینش
آفرین وه صنع حُسن آفرینش
وه وه وه گردی فنجان زنجَش
خال اختر آسا نَصبَن له کُنجَش
بیداد وه زردی زَوج تُرَنجَش
پنهان وه حلقه‌ی طغرای گُرَنجَش
خوزَو ئَو سَره هاله سَرینَش
آفرین وه صنع حُسن آفرینش
الامان وه‌و تیر دَوران دیده‌ش
چون تیر وه ترکش ترک ماچین وه‌ش
تبارک وه اَنف قلم کشیده‌ش
حجاب دیده‌ی سُرمه رَژیده‌ش
هیهات چو کَمان هر وه کَمینَش
آفرین وه صنع حُسن آفرینش
امان وه بافته ی طغرای ده هفته‌ش
عقرَبان له دَور ده هفته خفته‌ش
واوَیلا وه قَوس وه همدا رفته‌ش
نه سر تخت عین آهوان کَفته‌ش
هیچ دَس نخوردن هیمای پرچینَش
آفرین وه صنع حُسن آفرینش
دخیل وه مژگان جرگ دلدوزَش
وه‌و برق سیمای سحر افروزَش
وه‌و طره‌ی ماران ضحاکی توزَش
وه‌و شعشعه‌ی فام شَوانه و روزَش
چمان وه نقره‌ی خامَن سَرینَش
آفرین وه صنع حُسن آفرینش
اطوارش مَر طور شیرین اَرمَن
وی طور هر ایوان خسروَش کَمَن
نه وخت سَیران نه صحرا و دَمَن
فام داران ماتِن،نورن یا تَمَن
وه شوق شعاع شعله ی جَبینَش
آفرین وه صنع حُسن آفرینش
وه‌و بَرز بالاش خلایق وه دور
ماچان بدریون رژیدن وه نور
وه‌و ساق سیمین سرپنجه‌ی بلور
مَر طاوس نه ملک ایوان جای حور
«سَی یاقو»پَی او نَمَندن دینَش
آفرین وه صنع حُسن آفرینش.
(۴)
[دلبر تو نه پرسی]
دلبر تو نپرسی ئو قز، مه له چه ماتم؟
حیران خم ابرو و زلفان سیاتم
پیش تو کمی دلبره عیبی نیه بویمن
هر چن که لاتم وه خدا مایل لاتم
روژی که وه کوی تو رسیم حالی من بی
چوی حاجی مشگی نبوه راه نجاتم
قربان حیاتم تو که نایی وه حیاتم
سرگرد وفاتم گذری که ر له وفاتم
زهر ار بدری نوش بکم دوس بلاتش
وا زانمه خضرن بدری آب حیاتم
من سید مسکینم و تو منعم حسنی
یک بوسه بدر من له گدایان سراتم.
گردآوری و نگارش:
#زانا_کوردستانی
منابع
www.kurdyjonob.blogfa.com
www.fa.m.wikipedia.org
www.724ketab.com
