کاکه فلاحی
استاد زنده‌یاد "محمد" فرزند "محمد امین" پسر "قادر"، مشهور به "کاکه فلاحی" (به کُردی: کاکه‌ی فه‌لاحی)، شاعر انقلابی، مترجم و روزنامه‌نویس شایسته‌ی کُرد، زاده‌ی سال ۱۹۲۸ میلادی، در شهر چوارتای استان سلیمانیه است.
کاکه فلاحی
استاد زنده‌یاد "محمد" فرزند "محمد امین" پسر "قادر"، مشهور به "کاکه فلاحی" (به کُردی: کاکه‌ی فه‌لاحی)، شاعر انقلابی، مترجم و روزنامه‌نویس شایسته‌ی کُرد، زاده‌ی سال ۱۹۲۸ میلادی، در شهر چوارتای استان سلیمانیه است.
وی سرانجام، در روز ۹ اوت ۱۹۹۰ میلادی، در ۶۲ سالگی، در شهر سلیمانیه، درگذشت.
□■□
ماموستای نەمر "محەممەد" کوڕی "محەممەد ئەمین" کوڕی "قادر"، ناسراو بە "کاکەی فەلاحی" شاعیری شۆڕشگێڕ، وەرگێڕ و ڕۆژنامەنوسی لێھاتووی کورد، له ساڵی ١٩٢٨ زایەنی، لە چوارتا سەر بە پارێزگای سلێمانی، له دایک بوو.
ئاقیبەت "کاکەی فەلاحی"، لەڕۆژی ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٠ زایه‌نی‌دا، لە تەمەنی ۶۲ ساڵیدا، لە شاری سلێمانیدا مرد.
┄┅═✧❁💠❁✧═┅┄
(۱)
گوڵی ژاڵە! بڕۆ بمرە هەتا جاو مفت و هەرزانە
ئەوەی دەستی بە زاخاچوو لەسەرتۆ ماڵی وێرانە
بەسە زوخاوی دەستی تۆ! بنۆشە زەهری دەستی من
هەتاکەی خوێنی گەش بتکێ لەجەرگی ئەم بەسزمانە
جەفا نۆشی بە من تاکەی، وەفا بەخشی بە تۆ تاکەی،
ڕەوشتی تۆ لە ڕاستم کەی نیشانەی وەعد و پەیمانە؟
گەلێ قوربانی گەورەم دا، بە قوربان؟ من لەڕێی تۆدا
وەرە سەیری ژیانم کە هەموی هەر قۆچی قوربانە
بەبێ پەروا ملم نا بوو گڕی تۆ، دەک ملم بشکێ
هەتا سووتا پەڕ و باڵی فڕینم چەشنی پەروانە
بە تەفرەی تو خەڕو بوو ئەو کەسەی وا تۆی بە کەس دانا
هەتا خزمی نزیکیشی لەبەر تۆ بونە بێگانە
دەبا کاسەی ئەم و ئەو پڕ لە بادەی کەیف و خۆشی بێ
ئەنۆشم هەر لەکاسەی خۆم لەبادەی خەم کەلێوانە
ئەگەر تۆ شک نەبەم ئەی دڵ! ژیانی خۆم بە شا نادەم
بەڵام داخی بەجەرگم وا لەگەڵ تۆ بوومە دێوانە
لەپێشا لایەنی تۆم گرت، بەرم دا لایەنی هۆشم
ئەوەی ئەم ڕێگەیەش بگرێ، وەکوو حاڵم پەرێشانە
دەسا تۆش بلبلی هۆشم، هەتا ماوی بناڵێنە
لەتاو باڵی شکاوی خۆت، لەتاو شێواوی هێلانە
(۲)
مژدە بێ ئەی خوشک و برا
ئاڵای ئازادی هەڵکرا
دەزگای جمهوری دانرا
پاشایەتی پێشێل کرا
ئۆخەی، ئۆخەی گەلم شادە
لە تەوقی دیلی ئازادە
هێزی مەرد هاتە کایەوە
بارەگای شای پێچایەوە
تەختەکەی هەڵگیڕایەوە
سەرکەوتن دەنگی دایەوە
چواردەی تەموز هاوار ئەکا
لە لای ئێمەش باستێڵ شکا
جەژنی ئازادی ئەمڕۆیە
گزنگی خۆری ئاسۆیە
ڕووناکی بۆ من و تۆیە
بۆ جەرگی ناحەز پشکۆیە
شەمشەمەکوێرە دەرکەوێ
چۆن بە شەوارە ناکەوێ
ئۆخەی کورد و عەرەب شادە
لە تەوقی دیلی ئازادە
زنجیر و کۆتی بەر بادە
هاودەمی ڕۆژی مرادە
ئیمپریالیست و نۆکەری
وەک گەڵای پاییز هەڵوەری
سەرکەوتن هەر بۆ هەق بووە
دوای شەوەزەنگ شەبەق بووە
جێ بە ئیستعمار لەق بووە
نۆکەری شەق و پەق بووە
ئەمڕۆ هاتە دی ئەو خەوە
کە ئاواتی ئەم و ئەوە
ئۆخەی کە دڵ کرایەوە
گیانی شەهید ژیانەوە
تۆڵەی خوێنی درایەوە
خونچەی هیوای گەشایەوە
بۆ مزگێنی ئەم سەردەمە
هەر ئۆخەیە و لەسەر دەمە
هاتۆتە دی خەوی خۆشم
بۆیە وا شاد و دڵخۆشم
هەرتێر نابێ هەست و هۆشم
ئای چەن بەتاسە و پەرۆشم
دڵم شادە، لەخەم دوورم
پەپوولەی سەرگوڵی سوورم.
(۳)
ئەو گەلەی کەوا ساڵەهای ساڵ بوو
ڕێگای خەباتی پڕ دڕک و داڵ بوو
لەبۆتەی سزا و متەینەتا قاڵ بوو
لە ناکاو بەسەر دوژمنا زاڵ بوو
تازە چۆن دیل و دەست بەسەر ئەبێ
ڕۆڵەی وەک جاران دەربەدەر ئەبێ
ئەو گەلەی کەوا دوێنێ ژێر دەست بوو
شەوی ژیانی تاریک و پەست بوو
هۆی ئیستعمار و کۆنەپەرست بوو
ئەودیلەی دوێنێ ئەمڕۆ سەربەست بوو
تازە چۆن زنجیر لە گەردن ئەبێ
نیشتمانەکەی بۆ دوژمن ئەبێ
ئەوگەلەی کەوا خوێنی ڕژاوە
بەگوللە کەللەی ڕۆڵەی پژاوە
هەرگیزوهەرگیز ڕانەوەستاوە
بەرەوپێشەوە تەکانی داوە
تازە چۆن گەلی وەها قارەمان
خۆی بەخت ناکا لەسەر نیشتمان؟
ئەو گەلەی شەوی دوور و درێژ بوو
ڕێی ڕزگار بوونی هەوراز و لێژ بوو
بەرەو شەبەقی وەک «گەلاوێژ» بوو
یەک یەک برینی دڵی ساڕێژ بوو
هەرکەسێ ئەڵێ گەلی وانەبەرد
دیل ئەکرێتەوە سەری دالەبەرد
ئەو گەلەی دەردی دیلی چەشتووە
خوێن و ئارەقی زۆری ڕشتووە
دەستەی ناپاکی بێ گۆڕ ناشتووە
هەتا بەم ڕۆژەی خۆی گەیشتووە
چۆن نەڵێ خاکم کرد بە گۆڕستان
بۆ پیلان گێڕ و کۆنەپەرستان
(۴)
ئەی کامەرانی! گەشە و ڕووناکی هیوای ژیانی
بۆ شەو شەبەقی، گزنگی خۆری دەمەو بەیانی
تریفەی مانگی، جریوەی خۆشی ئەستێرەی گەشی
ڕۆشن کەرەوەی دڵ و دەروونی تاریک و ڕەشی
تۆ ئەو مەبەستە پیرۆزەی بەرەو قۆناخی شادی
یەکەم ڕابەری کاروانە گەورەی ئادەمیزادی
تۆ چارەسەریی دەردی گرانی گیانی کۆمەڵی
بۆ دۆزینەوەی ڕێ لە ژیانا گڕ و مەشخەڵی
وێرانە گەر تۆ بچیتە ناوی، خۆشە، ئاوایە
تۆ هەبێ خەم و پەژارە و سزاکەی لە ناوایە؟
تۆ هەبی ئەوەی کەوا هەژار و دیل و کڵۆڵە،
بەخت و ناوچاوی ڕەشی لە تاوا ئاوارەی چۆڵە
تۆ کلیلێکی زنجیر و کۆتی پێ ئەکەیتەوە
جەرگ و هەناوی ڕەشی بەدبەختی بەر ئەدەیتەوە
ئەوەش ئەزانم کە تۆ نە بەهرەی، تۆ نە خەڵاتی
بەڵکوو بەروبووی بەپیت و فەڕی تۆوی خەباتی
چەن لافاوی خوێن، خوێنی گەش و ئاڵ بۆ تۆ ڕژاوە
چەن کەللەی سەر و مێشکی بلیمەت بۆ تۆ پژاوە
چەن پێ هەڵوەری بەدەم زنجیر و کۆتی سزاوە
چەن دەست و مەچەک لەناو ئاسنا بۆ تۆ ڕزاوە
چەن مل لەسەر تۆ، بە ڕۆژی ڕووناک، کرا بە پەتا
چەن جەستە، چەن گیان، سووتا لە بۆتەی جەور و مەینەتا
چەن دڵی ناکام، ئێستا لە سەر تۆ، ئەسپەردەی گڵە
گلێنەی چاوی چەن گوڵی نازدار زەدەی چقڵە
چەن گیانی نەبەز بۆ تۆ، لەسەر تۆ، گیرۆدەی بەندە
دیلی زیندانی تەنگ و تاریک و ئەڵقەی پێوەندە
چەن جوانەمەرگی خێر لەخۆنەدیو کە گیانی دەرچوو
بەستە و گۆرانیی ئاوات و هیوای تۆی لەسەر دەم بوو
بە کورتی ماک و هەوێنی شادی و خۆشیی ژیانیت
بەنرخی بۆیە وەها گرانە قۆچی قوربانیت.
(۵)
نازانم بۆ لەناکاوا جار جار تەمێ، تەمێکی ڕەش
لەو دیو ئاسۆی دەروونەوە دێ دڵم ئەگرێتە باوەش
کە ئەو تەمە سەرهەڵ ئەدا، دڵم وەکوو ساوا ئەگری
لەقاقای پێکەنینا بێ، وەک پاییز لەتاوا ئەگری
دەستم ئەنێمە بەر ئەژنۆی خەفەت و دۆش دائەمێنم
یان هەرکەسێ خەمی لابێ ئەچم هەمووی لێ ئەسێنم
ماتەمینی بزەی لێوی هیوای گەشم ئەتاسێنێ
وەک هەڵۆ، مەلی هێمنی باخی خۆشیم ئەتارێنێ
شەپۆلی خەم گێژم ئەدا لەدەریایەکی بێ بنا
هەرگەردەلوولەوهەڵ ئەکا لە دنیای دەروونی منا
ئەوسەردەمەی کە ئەم تەمی خەمە یەخەی دڵم ئەگرێ
هەرچی گەشەی پێ ئەبەخشێ ون ئەبێ، نامێنێ، ئەمرێ
ڕۆژی ڕووناک ئاوا ئەبێ، ئەبێتە یەک تاریکە شەو
ئەگەرچی چاو تینووی خەوە، کەچی لەچاو بێزارە خەو
هەر کەبادەی ئەو خەمە نۆش ئەکا دەروونم، پەست ئەبم
دەم و دەست گێژ و وڕ ئەبم، بێ نۆشی بادە مەست ئەبم
ئەی تەمی ڕەش! ئەی بادەی خەم! نازانم بۆ، نازانم بۆ
وا دام ئەگری دێ یت و ئەچی ناگەم لەتۆ، ناگەم لە تۆ؟
سەردەمێکی باش ون ئەبی، دەروونم تاسەی تۆ ئەکا
جار جار گوڵی بەهارە کەم یادی هەناسەی تۆ ئەکا.
(۶)
سەر و دڵ ئێستە ئاسوودەی تەریک و گۆشە گیریمە
ئەمەم پێ خۆشە نازانم لە شێتی یا لە ژیریمە؟
لە دنیای ڕۆشنا چاکە بنێرم خۆم لە کونجێکا،
لە ساغی وا ئەڵێم، یاخو وڕێنەی دەم نەخۆشیمە؟
کەمن ژینم لەمەولاوە لەتاوا چۆڵ پەرستی بێ،
ئەپرسم ئاخۆ بەختم باشە، یا بەڵگەی کڵۆڵیمە؟
گەلێ شت دێتە بەرچاوم، بەوەی لێم دیارە تێ ناگەم،
لەبەر وردیمە ئاخۆ وای ئەبینم، یاخو کویریمە؟
زمان و دڵ ئەبینم بەینی وەک ئاسمان و ڕیسمانە،
لەپەستی وا ئەڵێم یاخو قسەی توغیانی خۆشیمە؟
گەلێ ناحەز ئەبینم وا لە بەرگی دۆستی دیرینا،
لە مەستی وائەڵێم، یاخو قسەی کاتی بەهۆشیمە؟
گەلێ کەس دێتە بەرچاوم کە شیتی شۆرەت و ناوە،
بەخیلی پێ ئەبەم، یاخو قسەی پڕ سۆزی مەردیمە؟
کەسانی ساغ و دڵسۆزیش هەیە خزمەت بکا بێ دەنگ
ڕیا وام پێ ئەڵێ، یاخو قسەی ڕاست و دروستیمە؟
وتوومە و هەر ئەڵێم دەرمانی دەردی ئێمە یەکبوونە،
قسەی هیوامە ئاخۆ، یاخو نووزەی نائومێدیمە؟
ئەگەرچی گۆشەگیرم فەخر و شانازی ئەکەم کوردم
کە زیندوو بوونەوەی گۆڕم لەبەر تەلقینی کوردیمە.
(۷)
زمانم با نەجوڵێنم، کە جوڵانم قسەی پێیە
لە گوللەی خۆت بپارێزە، تفەنگێکە و لەسەر پێیە
دەبا تیری قسەی ناخی دەروونی خۆم بهاوێژم
بەری و جێی تێ ئەگەم، تۆش هەر بڵێ چەند بێ سەروپێیە
بە سەربەرزی بژی تاماوی، مردوو پیاوی سەرشۆڕە
ئەگەرچی نرخەکەی باسی سەرە ژینێکی بەم پێیە
مەڵێ حەیفە مەرگ جەستەم ئەکاتە خاک و خۆڵی ڕێ
سەری سەردارەهای دوینێیە وا ئەمڕۆ لەژێر پێیە
ئەوی نازانێ ژیری بێ هونەر، تیغێکە بێ جەوهەر
لە دوو پێ زیاترە، هەرچەن بە ناهەق ناوی دووپێیە
برا پێ هەڵگرە و توێشوو نەبەردی باب و باپیرە
بەسەر ڕێگەی ژیانا کردەوەی مەردانە جی پێیە
سەرنجی پەندی کۆنت بە برای کوردم کە کون نابێ
کە مردن مردنە ئیتر چییە ئەم لنگە فرتێیە
کە ئازا جاری ئەمرێ ترسنۆکیش ڕۆژی دووسەد جار
لەژین و مردنی مەردی دڵی تۆ بۆچی کرمێیە؟
ئەوی شوێنی نەوی شایانی شانی خۆی ئەبینێ وا
لە جێگەی گەردی ژێر پێیە، سەرانسەر ژینی بێ جێیە
ئەوەش مەرگی لە ڕێگەی ژینی سەربەرزا ڕەوا دیوە
شەهادەت بەن شەهیدی باوەڕی بەرز و بەڕێ و جێیە.
(۸)
برا! با من بچرپێنم بە گوێی تۆدا بە ئاسایی
نەبی مەستی شەرابی پێی ئەڵێن: بادەی لەخۆ بایی
نەچێژی تامی بادەی وا نەکەی ڕەنجت بە بادەی تۆ
نەچیتە ژێری با ژیری نەدۆڕێنی بە خۆڕایی
ژیانی ڕاستەقینەی تۆ بە هاشەوهووشە پێک نایە
حسابی بۆشە بایی بوو بناغەی وا لەبۆشایی
ئەگەرچی ڕیوی بایی بوو لە شێر ترسی نییە ئەمڕۆ
بەیانی هات و لێی قەوما ئەبێ سڵ کا لە تارمایی
لەخۆت بایی نەبی ئەم بایە با دوری هەناسەت بێ
ئەبێ تەقڵەی بەرەو نزمی ببینێ چاوی بەرزایی
ئەوەی سەرخۆشی مەی بێ شەو، سبەینێ زوو لەسەر خۆیە
ئەوەی مەستی غرورە، چاوی گومی خوێنە تا دوایی
مناڵیش تێ ئەگا چاو: ئەرکی بینینی لەسەر شانە
کەچی پیاوێ کە بایی بوو بە جارێ کوێرە بینایی
ئەوەش وا کەوتە بە زەللەی غرور و پێ لەقە و زللەی
ئەبێ ناوی بەدی بزڕێ لەناو بازاڕی ڕسوایی
بەسەرهاتی مریشکێکە کە هێلکەی قازی پێ نەکرا
ئەزانی چی بەسەر هێنا غرور و دەردی لاسایی؟
بەڵێ ئەم دەردە داخی نا بەسەر جەرگی هەزارانا
ئەوەی دوچارە چارەی وا لەکن پارێز و وریایی
جڵەو بۆ نەفسی سەرکێشە لە هەر دوو دەستی ئالێنە
ملی ئەشکێ ئەوەی بگرێ ملی ڕێگەی بەڕەڵڵایی
ئەوەی لوتی لەئاسمانە، کەچی پێی هەر لەسەر خاکە
بەوەی ئەمری، ئەبێ دەرکا لە کەللەی بوشی غەرایی
بەرەو دەریای دەروونی خۆت بڕۆ، پشتێ لەدنیاکە
ڕەگی ئەو دەردە بن بڕ کە هەتا سەربێخی قوڵایی
زمانی حاڵی تۆش ئەم دەردە پیسە با بە لەعنەت کا
نەخۆشی وا بە چاوی سووک تەماشاکە من ئاسایی.
(۹)
ئەی کرێکاری نەبەردوو کاکی جوتیاری هەژار
ئەی زەلیلانی چەپۆکی خوێن مژانی شەرمەزار
ماوەیەکە شێخ و ئاغا و میر و ئیستعماری پیس
لاشەتان ئەدڕن بە کەڵبە وەک سەگی هەوشاری پیس
ماوەیەکە بەش خوراون، سا بەسی بێ کۆششێ
بۆ نەجات و بەختیاری، ڕاپەڕینێ، شۆڕشێ
ئەی برام، کاکی فەلاحم، شێری دەشت و چاڵ و کۆ
پێم بڵێ بۆچ وا زەعیفە باوەڕ و ئیمانی تۆ
میر لەناو کۆشک و تەلارا بەش بکا خەرمانی تۆ
ئەو بخوا گۆشتی مریشک و تۆش نەخۆی تێر نانی جۆ
ئافرەتانی شار و لادێ هەروەها ئێوەش هەموو
ئاشکرایە بەش خوراون هەر وەکوو جارانی زوو.
(۱۰)
ئەگەرچی مات و بێ دەنگم، دەمم پڕهات و هاوارە
دڵیشم گەرچی ڕووناکە، دەروونم پڕ لە ئازارە
برینی سەخت و ناسۆری هەناو قەتماخە نابەستێ؟
سەرم سوڕماوە، تێ ناگەم هەتاکەی خوێنی ناوەستێ؟
هەتاکەی داخی جێ ماوی نەوەی ئەم کوردە داماوە؟
لەتەختی سینەما ئاخ و هەناسەی پڕ لە زووخاوە
هەتاکەی دەردی ناکۆکی لەناو ئەم قەومەدا باوە
هەزاران داخی ناسۆری بەسەر جەرگ و دڵا ناوە
هەتاکەی بۆیە یەک ئەگرین کە ئیتر پشتی یەک نەگرین
هەتاکەی پڕبەدڵ تواخوا بەدڵ بۆ حاڵی یەک نەگرین؟
هەتاکەی کردەوەی چاکە بە واتەی بەد بفەوتێنین؟
هەتاکەی تەڕ لەگەڵ وشکا بەبێ تاوان بسووتێنین؟
هەتاکەی زۆر دلێ گەورە بە چاوی کەم تەماشا کەین؟
لەڕەنجی پاک وپیرۆزی هونەرمەندانە حاشا کەین؟
هەتاکەی گیانی خەمخۆری کز و لاواز و بێ ڕەنگ بێ
وەکوو پەیکەر لە کونجێکی دەروونا مات و بێ دەنگ بێ؟
هەتاکەی بێخ و بنچینەی وەفا و ڕاست گۆیی بن کەن بێ؟
لەناو پەیوەندیی کۆمەڵدا وەفاداری بە دەگمەن بێ؟
هەتاکەی زۆر ڕەوشت و خوو نەچەسپێ شوێنەکەی لەق بێ؟
شکاتی گەردن و ئەستۆ لەسەر ئۆباڵی ناهەق بێ؟
هەتاکەی ژینی پیرۆز و تەمەن بدرێ بە دەم باوە
بەدەم بای عادەتی پووچ و قسە و ڕەفتاری بێ جاوە؟
***
کەس نەڵێ: گەورەم، تۆزە گەردێکە
ژاکاوی دەستی سووکە دەردێکە
خەزانی مردن کە گەڵای وەران
ون بووی ژێر خاکی پەنا بەردێکە
(۱۱)
ئەوی ئازاری دڕکی دی ئەڵێ تا ماوی وەک گوڵ بە
ئەگەر بەرزیت ئەوێ وەک ئەو هەمیشە هەر لەسەر چڵ بە
ئەگەر خۆ ناتەوێ بەرزی بەنزمی شاد و دڵ خۆشی
بڕۆ هەر دڕکی ژێر پێ بە بڕۆ هەر بەردی سەر دڵ بە
■◇■
◇ سروودی ئەنتەرناسیوناڵ کە کاکەی فەلاحی، لە ساڵی ١٩٦۹ تەرجەمەی کردووە.
[سروودی ئەنتەرناسیوناڵ]
هەڵسن لە خەو، زۆرلێکراوی ئەم جیهانە
ئەی ئەوانەی ساڵ دوانزەی مانگ برسیتانە
مافی ئێوە وەکوو پشکۆی دەم بورکانە
بەهۆی هەوڵ و کۆششەوە سەرئەکەوێ
سفرە و خوانی ڕازاو بەزۆر دەست ئەکەوێ
هەڵسن لەخەو، ئەی لەشکری بەشخوراوان
پێشێل ئەبێ شتی پووچ و بۆش و تاوان
سەر هەڵ ئەدا بە کۆمەکی گشت لایە
ئەوەی خۆزگە و خەوی خۆش و هیوایە
تۆش شائەی گەل! گوێ ڕاگرە بێ وچان
بۆ بانگەکەی دوا شۆڕشی میللەتان
مافی مرۆڤ،سەرئەکەوێ، نییە هێزێ
لەژوور سەرمان بێت و ئێمە بپارێزێ
نە قەیسەرە و نە کەس ئیتر گەورەمانە
کە ڕزگاربوون لە خوێن مژین هیوامانە
ئەرکی پیرۆز لەسەر شانی هەموومانە
ئەڵێن گوایە بۆشە مافی هەژاران
بۆشە ئەرکی گران و سەروسامان
ناومان ئەبەن کە بێ نرخ و نۆکەرین
لەمە زیاتر سەرشۆڕیی هەڵناگەین
تۆش شائەی گەل! گوێ ڕاگرە بێ وچان
بۆ بانگەکەی دوا شۆڕشی میللەتان
ئەی ڕەنجدەران! لە شار و دێ، لە کوێ بین
ئێمە لەگشت پارتێکی تر بەهێز ترین
با تەممەڵ و بێ کارەکان ڕابماڵین
تاکەی بە خوێن هەر نێچیری قەڵ و داڵین
وەک پێویستە با هی ئێمە بێ جیهان
با خۆراکی بەردەمی ئەوان بێ گیان
تا ئەوکاتەی کە ئەیان کەین سەرنگوون
ڕۆژی ئێمە هەڵدێ بەبێ ئاوابوون
تۆش شائەی گەل! گوێ ڕاگرە بێ وچان.
گڵاڵەکردنی ئەم بابەتە:
#زانا_کوردستانی
