ریشه‌یابی زندهای کردستان
"مالکم" طایفه‌ی زند را شعبه‌ای از تیره‌ی لک از ایل لر می‌داند و واژه‌ی زند را مبتنی بر عقیده‌ای می‌داند که حاکی از وظیفه‌ی این طایفه در محافظت از کتاب زند اوستا از جانب زردشت است.
"مالکم" طایفه‌ی زند را شعبه‌ای از تیره‌ی لک از ایل لر می‌داند و واژه‌ی زند را مبتنی بر عقیده‌ای می‌داند که حاکی از وظیفه‌ی این طایفه در محافظت از کتاب زند اوستا از جانب زردشت است. (مالکم ،تاریخ ایران، ج۲، ص۶۴)
از ایل زند، پیش از چهره‌یابى کریم‌خان، در متون تاریخى نشانى دیده نمى‌شود و فقط گلستانه است که در تبیین حوادث سال‌هاى ۱۱۶۰-۱۱۶۱ قمری، بدانان اشارتى دارد که چون خود او نیز در رکاب میرزا محمد‌تقى گلستانه بود و شاهد عینى اتفاقات شده بود شنیدتى است.
ایل زند نیز خود از سه تیره‌ی: زند بگله، زند هزاره و زند خراجی تشکیل می‌شد. دو تیره‌ی بگله و هزاره از یک نژاد و تیره خراجى از رعایا و فرودستان و مردم عادى طایفه بودند. تشمال کریم یا که کریم‌خان زند که بنیانگذار سلسله زندیه است از تیره‌ی بگله بود و بر افراد تیره‌ی هزاره که سرپرست آنان الله‌مراد قیطاس و بردار وی، خدامرداد، بودند، ریاست داشت. به تبع آنان، تیره خراجى نیز از خان زند پیروى مى‌کردند (نوائی، عبدالحسین، کریم‌خان‌زند؛ ص ۳۷).
در کتب گذشتگان، از آنان با عنوان "کورد" یاد مى‌شود و این امر ناشى از همان واقعیت است که کورد و لر را با وجود اختلافات زبانى و لهجه‌ای، در اساس و منشائى واحد از آریائیان کوه‌نشین صفحات غربى کشور مى‌رساند. این اظهارات را باید ناشى از موقعیت و مسکن این طایفه دانست. زیرا در حاشیه خطر تفکیک‌کننده‌اى که از کرمانشاه مى‌گذرد و به‌طور سنتى لرستان را از کوردستان جدا مى‌سازد و در عین حال هم از لحاظ آداب و رسوم و فرهنگ و گویش، لرى و کردى با هم آمیخته‌اند (پری، جان، کریم‌خان زند؛ ترجمه على‌ساکی؛ ص ۴۴).
طایفه‌ی زند گروهی بودند با معیشت شبانی که از اراضی دامنه‌ی زاگرس به دهستان پری و کمازان در نزدیکی ملایر کوچ کرده بودند. معمولاً زندها را شاخه‌ای از طوایف لک به حساب آورده‌اند که یقیناً از نواحی شمال لرستان کوچ کرده و به وسیله‌ی شاه عباس صفوی در اطراف ملایر اسکان داده شده‌اند. (کریم خان زند، جان. ر. پری، علی‌محمد ساکی، ص. ۲۴ - ۲۵۳)
"محمد صادق خان نامی" مورخ برجسته‌ی دربار جعفر خان زند، سلسله زند را از اعاظم ایلات عراق می‌داند که به شجاعت مشهور عراق و حجاز بودند و در دلیری و دلاوری همتایی نداشته‌اند. (نامی: تاریخ گیتی گشای زندیه ، ۴)
زمانی که شمار جمعیتی این خاندان، افزایش می‌یابد، قدرت آنان نیز در منطقه‌ی سکونتشان رو به گسترش می‌نهد و گروه‌های دیگری از مردان اطراف آنان بدان‌ها می‌پیوندند و سه تیره به نام‌های: زند بلگه، زند هزاره و زند خراجی را تشکیل می‌دهند. در نتیجه کوچاندن عده‌ای از آنان از سوی آغامحمدخان قاجار به لرستان و کوچ کردن گروه‌های دیگر از آنان بسوی عراق به‌دلایلی مختلف پراکنده شده‌اند و در مناطق ذیل جای گرفته‌اند.
در پاییز ۱۷۴۹ به کوردستان حمله و نیروهای کورد را تار و مار می‌کند و شهر سنندج را نیز غارت می‌کند و عده‌ای از آنها همان‌جا ساکن می‌شوند.
پس از کریم خان زند، سلسله‌ی زندیه رو به سقوط رفت، تا جایی که بازماندگان این طایفه را به شهرهای بد آب و هوا و دور از شیراز (پایتخت حکومت) - قم - گرمسار - ورامین - خراسان - ملایر - جنوب تهران (یافت آباد) تبعید کردند. امروزه در استان‌های خراسان و لرستان و همدان و کوردستان و فارس و تهران و قم و سمنان طوایف «زند» پراکنده شده‌اند.
"ایرج افشار سیستانی" اثبات می‌کند چند تیره از عشیره زند در منطقه‌ی سنندج سکونت دارند و کار آنان کشاورزی و دامپروری است و دارای مذهب شافعی هستند.
نام‌های زیر از طوایف زند به شمار آمده و تماما از دیدگاه نژادی از قوم لک هستند:
زند - زندی - پور زند - زند بابا رئیسی - زند وکیل - زند وکیلی - زند کریمی - زند خان شهری - زند خانه شهری - زند باف - زند کریم خانی - زند لک - زندی پوریان - زندی باغچه‌مریم - یافت آبادی و...
گردآوری و نگارش:
#زانا_کوردستانی
منابع
- کریم خان زند، جان. ر. پری، علی‌محمد ساکی
- نوائی، عبدالحسین، کریم‌خان‌زند
- نامی: تاریخ گیتی گشای زندیه
- مالکم، تاریخ ایران، ج۲
