هیوا قادر
ماموستا "ھیوا قادر" شاعیر و ڕۆماننوس و وەرگێڕی کورد، له رۆژی ٢٦ی کانوونی دووەمی ١٩٦٤ زایەنی، لە گەڕەکی چوارباخ لە شاری سلێمانی لەدایکبووە.
ماموستا "ھیوا قادر" شاعیر و ڕۆماننوس و وەرگێڕی کورد، له رۆژی ٢٦ی کانوونی دووەمی ١٩٦٤ زایەنی، لە گەڕەکی چوارباخ لە شاری سلێمانی لەدایکبووە.
(۱)
باران گرێی
فەقیانەکەی دایکمی توند کرد،
کە دایکم مرد؛
گرێی فەقیانەکەم قرتاند
عانەکەی مناڵیم بینی
ژەنگ گرتبووی.
- کێ بایی تەنها عانەیەک
خۆشەویستیم پێ دەفرۆشێت.
(۲)
من پێم وتی ئەم باخچەیە
زەردە وەک چاوەکانی تۆ
تۆ پێت وتم ئەم باخچەیە
تەڕە وەک چاوەکانی تۆ.
(۳)
بە چاوەکانیا دەیناسمەوە
ئینسانێک وا لە ناو سەری ئەو سەگەدا
ئینسانێک،بێدەنگ،بێدەنگ تێم دەڕوانێ.
بە چاوەکانیا بیرم دەکەوێتەوە من کێم!
ئینسانێک وا لەناو سەری ئەو مەیموونەدا
خەمبارانە بیر دەکاتەوەو دەڕوا،
بە چاوەکانیا دەیناسمەوە،بەچاوەکانیا.
سەرم دەخەمە نێو دەستم، بەکوڵ دەگریم،
ئینسانێک وا لەسەرمدا،
(۴)
برژانگی هەردوو چاوانت
وەک دوو پەپەپولە پایزە
بە دەم بای هەناسەمەوە
بەرەو چاوم هەڵدەفڕین
بێ دەنگ بوویت و منیش بێ دەنگ
نیگای چاوم لەسەر ڕەنگی
کاڵی لێوت نیشتنەوە...
نمە نمە
دەنگی ئاوازی بارانی
سەر چەتری ڕەش
خستینیە ناو
سەمای ماچێکی قوڵی گەش
گەشتر لە ڕەنگی ئەو خوێنەی
زابووە سیمای دەم و چاومان.
نەمان زانی
زەمەن وەستا بوو یا دەڕۆشت
کاتێ کە سەرمان هەڵبڕی
باران سەوز بوو
گەڵا سەوز بوو
تەم شەماڵ بوو
چەتری سەرمان
سێبەری هەوری بەهار بوو؛
من پێم وتی ئەم باخچەیە
زەردە وەک چاوەکانی تۆ
تۆ پێت وتم ئەم باخچەیە
تەڕە وەک چاوەکانی تۆ.
(۵)
وەک وردە داری ناو شەراب
خەون بە خەوبینینی تۆوە ئەبینم.
(۶)
ژیان جوانه
ڕاهاتنە...
ئەوە مردنە لەسەری ڕانایەیت.
(۷)
من گوێم لە خۆمه
وەک ئەوەی گوێم بەدەمی خۆمەوە نابێت،
قوڵایی خۆم ئەبینم
چونکە چاوێک لەو خوارەوە داگیرساوە.
(۸)
وەک فریشتەیەکی سپی لەسەر بەردێکی ڕەش دانیشتووم و پەرەکانی باڵم ئەدەم بەبا
چه‌ند به خۆم غه‌ریبم
بۆ نیشانه‌یه‌ک ئه‌گه‌ڕێم له خۆمدا
خۆمم بیربخاته‌وه،
نازانم له کێ بپرسم بمباته‌وه بۆ لای خۆم…
له کێ بپرسم بمباته‌وه ماڵه‌که‌م.
که خۆم ماڵی خۆم نازانم!
که که‌س پێشتر له‌م شاره‌دا منی نه‌بینیوه!
ئیتر کێ من بباته‌وه به‌رده‌رگای ماڵێک،
که که‌س نازانێت له کوێیه!
چەند غەریبانە بۆن بەخۆمەوە ئەکەم و
چاوم پڕ ئەبێت لە تەنیایی.
کە دەست ئەدەمە باڵی سێبەرەکەم
بۆ ئەوەی تەریقنەبێتەوە
لەبری جلە خۆڵاوییەکانی ئەو،
سەر ئەژنۆی پانتۆڵە ئتوکراوەکەم ئەتەکێنم.
منداڵه‌کان بەبەرد و داری دەستیانەوە دوام ئه‌که‌ون…
شاعیر،
شاعیر،
شاعیر،
شاعیر…
من پێچه‌وانه‌ی هاوڕێ شاعیره‌کانم
نه ماڵم هه‌یه نه حاڵ،
نه وڵاتم هه‌یه نه خودا،
نه سه‌رۆکم هه‌یه نه حیزب،
من هیچم نییه جگه له خۆمێکی ونبوو.
به‌م ونبوونه‌ی خۆمه‌وه ئه‌چمه سه‌ر ئه‌و گه‌نجینانه‌ی دزه‌کان نایدۆزنه‌وه،
ئه‌چمه به‌رده‌م ده‌رگای ئه‌و به‌هه‌شتانه‌ی که دینداره‌کان ونیان کردووه،
وای…
وای له من وای…
هه‌ریه‌ک له خوێنه‌ره دڵشکاو و عاشقه‌کانم،
ئه‌مبه‌نه به‌رده‌م ده‌رگای ماڵێک و ئه‌ڵێن؛ ئه‌مه ماڵی تۆیه؟
من ئه‌ڵێم نا.
ئه‌مبه‌نه باخه‌کان و ئه‌ڵێن؛ ئه‌مه باخی تۆیه؟
من ئه‌ڵێم نا.
کتێبه‌کانمم پیشان ئه‌ده‌ن و ئه‌ڵێن؛ ئه‌مانه کتێبی تۆن؟
من ئه‌ڵێم نا.
گوڵه سووره‌کان ئه‌که‌ن به ڕجا،
تکا له په‌پووله‌کان ئه‌که‌ن به‌سه‌رمه‌وه بنیشنه‌وه،
له سه‌وزی چیمه‌ن ئه‌پاڕێنه‌وه ته‌ڕم کات،
خودا ئه‌که‌ن به گژما،
به شه‌یتان ئه‌ڵێن لە خشتەمبەرێ؛
به‌ڵام من غه‌ریبانه،
بێوه‌یانه وه‌ک شاعیر به هه‌مووان ئه‌ڵێم؛
وای که من غه‌ریبم به خۆم وای…
ماڵی من تازه له هیچ شوێنێک نییه.
هه‌موو ئاوێنه‌کان ئه‌شکێنم و به‌ده‌ستی خوێناوییه‌وه
له پارچه شکاوه‌کاندا به‌دوای خۆمدا ئه‌گه‌ڕێم،
گۆمه‌کان ئه‌شڵه‌قێنم و خۆم ئه‌خنکێنم تیایاندا
تا نه‌رجسیه‌تم بکه‌وێته سه‌ر ئاو.
به ئاگره‌کاندا ئه‌ڕۆم،
به جه‌هه‌نمه‌کاندا تێ ئه‌په‌ڕم.
دوکه‌ڵه‌کان ئه‌بینم هیچیان دوکه‌ڵی سووتاوی جه‌سته‌ی من نین.
چاوم ده‌ردێنم و له ئاوی ڕژاوی چاوی خۆمدا
به‌دوای بینیندا ئه‌گه‌ڕێم،
تێ ئەگەم هیچ جوانییەک بەتەنها بەس نییە،
هیچ ڕێگایەک هێندە درێژنییە بگاتە بە هەموو گەیشتن،
هیچ فڕینێک ئاسمان ناتوانێت داگیربکات،
هیچ ئەبەدیەتێک نییە…
هیچ نییە،
هیچ…
وای له من، وای…
چه‌ند غه‌ریبانه به‌سه‌ر ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌دا تێ ئه‌په‌ڕم،
چه‌ند شه‌رمنانه سڵاو له جوانی ئه‌که‌م و
تا دوور ئه‌که‌ومه‌وه نەدیوبدیانە ئاوڕی لێ ئه‌ده‌مه‌وه،
چه‌ن بێباکانه به‌لای پیاوکوژەکاندا تێ ئه‌په‌ڕم،
وای له‌ناو ئه‌م قه‌ره‌باڵغیانه‌دا چه‌نده ته‌نهام و
چه‌نده به خۆم و به هه‌موو دنیا غه‌ریب،
وای له من وای
منداڵه‌کان به به‌رد و داری دەستیانەوە دوام ئه‌که‌ون و ئه‌ڵێن:
شاعیر، شاعیر، شاعیر، شاعیر…
وای
وای له من وای،
وای…
(۹)
ژیان له کۆڵانه‌که‌ی ئێمه‌یه
مه‌رگیش له‌چه‌ند کۆڵانێک له‌ولاتر
ئه‌ی مانگ،
من کوڕی تۆم،
من کوڕی به‌ته‌نها جێماوی تۆم
له‌سه‌ر زه‌وی.
که بیر له تۆ ئه‌که‌مه‌وه
خاڵخاڵۆکه‌کان له برینه‌کانمه‌وه ئه‌فڕن،
له‌گه‌ڵ باڵکردنه‌وه‌ی په‌ڕه‌سێلکه‌کانی ژێر سنگمدا
پاڵتاوه ڕه‌شه‌که‌م و ملپێچه سووره‌که‌م با ئه‌یانبات،
ڕوتوقووت وه‌ک سه‌ر ڕووی په‌نجه‌ره‌یه‌ک
هه‌ڵم له‌جه‌سته‌م هه‌ڵئه‌ستێ و ئه‌ڵێم:
ئه‌ی مانگ،
من کوڕی تۆم،
من کوڕی به‌ته‌نها جێماوی تۆم
له‌سه‌ر زه‌وی.
بین به جامۆڵکه‌یه‌ک ئاوه‌وه ئه‌نێم و
سنگم پڕ ئه‌بێت له شینایی ئاسمان،
وه‌ک ئاوێنه‌یه‌کی له‌ده‌ستکه‌وتووی کچێکی عاشق
که‌خه‌یاڵی ماچێک له‌گه‌ڵ خۆی ئه‌یبات و نایهێنێته‌وه
من ئاوا شل شل ئه‌که‌ومه سه‌ر هه‌رێزێکی ته‌ڕ.
لێدانی به‌په‌له‌ی دڵی پۆلێک چۆله‌که دێته ناو سنگمه‌وه،
ده‌مم پڕئه‌بێت له جیکه جیک،
ئیدی تێده‌گه‌م ماڵی خودا له‌ناو ووشه‌دایه‌و
ماڵی ته‌نهایی من له‌سه‌ر زه‌وی.
تۆ له‌ناو خۆمدا دائه‌نیشێنم
بۆ ئه‌وه‌ی به‌لاتا تێپه‌ڕیم بانگم که‌یت،
نه‌بادا ته‌نهایی
بمکات به به‌چکه پشیله‌ی به‌ر په‌نجه‌ره‌یه‌ک،
تا ئه‌به‌د به‌ڕووی وجودا بمیاوێنم و که‌س گوێی لێ نه‌بێت.
تۆ له‌ناو خۆمدا دائه‌نیشێنم
تا به‌تاریکی نه‌چمه سه‌ر گۆمێک
که‌مه‌رگ تیایدا نووستووه.
تا به‌ته‌نیا ئێواران له‌ده‌ریادا مه‌له‌نه‌که‌م
کاتێک که مانگ به‌ئاسمانه‌وه سه‌یری ته‌نهایی من ئه‌کات
و
من هه‌ر بانگی ئه‌که‌م و ئه‌و گوێی لێ نییه.
ئه‌ی مانگ
مه‌نفا ڕاکردنه به‌پێی خۆت بۆسه‌ر خاچ
بۆ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر هیچ زه‌وییه‌ک نه‌مریت
که نیشتمان جارێکی تر هی تۆ نییه.
من له نێوان نیشتمان و مه‌نفادا
ماڵی ووشه هه‌ڵئه‌بژێرم بۆ مردن،
بۆ ئه‌وه‌ی هه‌میشه قه‌برێکم هه‌بێت له کتێبێکدا لێی نووسرابێت:
ئه‌ی مانگ
من کوڕی تۆم
من کوڕی به‌ته‌نها جێماوی تۆم
له‌سه‌ر زه‌وی.
(۱۰)
من له‌وێ نیم
که‌چی چاوم پڕ بووه له تۆ،
من وه‌ک دارتوویه‌ک که سنگی پڕه له چۆله‌که
شپرزه‌م،
بۆ ئه‌وه‌ی له‌وێ بم
له‌تاوا دڵی خۆم له‌سه‌ر شاره مێرووله‌یه‌ک داده‌نێم،
به‌ئاوی خه‌ونێک خۆم ده‌شۆم
که تۆ خۆتت پێشۆردووه،
من هێشتا له‌وێ نیم
مادام تۆ به‌ته‌نها له‌وێیت.
من چاوم پڕه بووه له تۆ
که‌چی تۆ لێره نیت،
لێره نیت ببینیت که کوێربووم،
من کوێربووم له تاوی بینینی نه‌بینین،
من هاربووم له داخی عاقڵی
تف له تۆ عاقڵی تف له تۆ
بۆ ده‌بێ تا ئه‌به‌د وه‌ردییه‌وانی دڵی خۆم بم
له‌به‌ر تۆ.
بۆ ئه‌وه‌ی له‌وێ بم
سپێدان ده‌بێ وه‌ک جۆگه‌له بڕژێم،
چی له‌رزینی چرا هه‌یه له ئێواره‌ی ده‌رکه‌م،
شه‌وان وه‌ک گوڵێکی سوور له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک که‌روێشکی سپیدا بچمه ده‌شت،
بۆ ئه‌وه‌ی له‌وێ بم
ده‌بێ له ته‌می سه‌ر سنگی خۆمه‌وه بێمه ده‌رێ،
به‌سه‌ر ئاوبوونی خه‌یاڵی خۆمدا بڕۆم،
به خۆڵه‌مێشه‌که‌م خۆم سواغده‌م،
له‌شکرێک نازناز دوای خۆم خه‌م
تا خۆم تاڵانکه‌م به گرتنی تۆ.
من له‌وێم و له چاوم تۆ ده‌ڕژێی،
من لێره‌م و چاوم پڕ بووه له تۆ،
من نه له‌وێم و
نه لێره‌م و
نه له هیچ جێ،
به‌ڵام تۆ هه‌م لێره‌یت و هه‌م له‌وێیت و هه‌م له هه‌موو جێ.
گوناهی من نییه هه‌مووجێ له ڕوانینما ئه‌خولقێ
به‌ڵام گوناهی تۆیه له چاوتا من ده‌رئه‌که‌ی له‌وێ.
تۆ پێمده‌ڵێی: لێره‌نیت
تۆ لێره‌نیت
کوا لێره‌یت؟
من له‌وێم!
چونکه پیری من له‌وێیه.
من له‌وێم،
دڵی من هه‌میشه به‌سه‌ر دره‌خته‌کانه‌وه‌یه،
رۆحم له ناو ڕه‌نگی گوڵه‌کاندا ده‌سووتێ،
ده‌ستم وه‌ک کلکی ماسییه‌کانی حه‌وزه شینه‌که‌ی هه‌ناسه‌م
ده‌له‌رزێ،
من له‌وێم!
چونکه منداڵی من له‌وێیه!
هه‌ی موسیبه‌تم، من له‌وێم.
من له‌وێم.
(۱۱)
من بەتەنها دەمرم و غەریبی خۆری ئەو بەیانیانە
دەکەم کە بێ من هەڵدێ،
بێ حزوری من میوەکان خڕدەبن و پڕدەبن لە ئاو
بێ وجودی من بەهار دێت و من لەێ نیم،
باران دەبارێ و من لە ژێریا جلەکانم تەڕنابێ،
ئێوارە سووردەبێ و شەوان من لەوێ نیم،
شیعرە جوانەکان دەنوسرێن و من نایانخوێنمەوە
(۱۲)
برژانگی ھەردوو چاوانت وەکو پەپولەی پاییزە
بە دەم بای ھەناسەمەوە بەرەو چاوم ھەڵدەفڕین
بێدەنگ بوویت و منیش بێدەنگ
نیگای چاوت لەسەر رەنگی کاڵی لێوت نیشتنەوە
نمە نمە دەنگی ئاوازی بارانی سەر چەتری رەش
خستیانە ناو ماچێکی گەش
نەمانزانی تەمەن وەستا بوو یان ئەڕۆی؟
کاتێ کە سەرمان ھەڵبڕی
باران سەوز بوو
گەڵا سەوز بوو
تەم شەماڵ بوو
چەتری سەرمان سێبەری ھەوری بەھار بوو
من پێم وتی ئەم باخچەیە سەوزە وەک چاوەکانی تۆ
تۆ پێت وتم ئەم باخچەیە تەڕە وەک چاوەکانی تۆ.
(۱۴)
نم نم باران
بارانی شین،
یەک یەک گەڵا
گەڵای وەریوی زڕ کفتین،
وورد ورد
تەمێکی سپی تەنکی
زۆر زۆر تەنک،
دەکەوتنە سەر
گۆی کراوەی چەترێکی ڕەش
ئەو چەترە قوچ و دڕاوەی
بەجووت سەری هەردووکمانی داپۆشی بوو،
کە جار جارێ گەڵاو باران
لەسەر سەری هەڵ دەخلیسکا و
سەرپۆشی تەنکی تەمی
کون کون دەکرد...
من پێم ووتی ئەم باخچەیە
زەردە وەک چاوەکانی تۆ
تۆ پێت وتم ئەم باخچەیە
تەڕە وەک چاوەکانی تۆ...
(۱۵)
منێک کە دوای ونبوونی من، ئیتر من نیم شیعرەکانم نەبێت،
مەمنێژن.
تێکەڵمکەن بە سەوزیی جواناوی هەرێزەکان لە کاتی،
بڕینا.
بە چەوریی توێکڵی لالەنگییەکان لێوەکانم تەڕکەن،
بمخەنە بەر پرژەی ڕاتەکانی کچێکی عاشق،
کە لە عەزرەت بیرکردنەوە لە یەکەم ماچ خۆر لەسەر
سنگی قاژئەبێت.
(۱۶)
من هێندەی شارێک تەنهام و
بەقەد هێلانی پەڕەسێلکەیەک قەرەباڵغ.
کە شەرم ئەکەم
وەک گێلاسێکی شێلراوی
ژێر پێی سمۆرەیەک
سوور هەڵئەگەڕێم.
(۱۷)
مانگ نینۆکێکە پەڕیوو
ئاسمان چایەکی ڕەشە
ئەستێرەکان کڵۆی شەکر.
(۱۸)
بە خودا دەڵێم: منیش کوڕی تۆم، میراتێکم ناوێت بە شمشێر بسەنرێت،
تەنها لە پەڕی پشتییەکان جوتێک باڵم دەوێت.
لەبەرد، جەستەیەک لە وەفا،
لە دەریا چاوێکی گەورە،
لە یاخیترین گوڵە کێوییەکان جوانی،
لە تەم، ناسکی و
لە ترپەی بەردەوامی دڵەکانیش، ژیان.
(۱۹)
لە سادەییدا من هەر هاواری خوا ئەکەم،
من ئەو بانگ ناکەم
من بەدوای خۆمدا ئەگەڕێم،
خۆمێک کە دەست بەسەر ڕوخساری خەمباریدا بهێنم و
پێیبڵێم هێندە دوور مەکەوەرەوە لێم،
تا جارێکی تر ناچارنەبم خودا بەدواتا بنێرم.
(۲۰)
بۆ ئەوەی لەوێبم
سپێدان ئەبێت وەک جۆگەلە بڕژێم،
چی لەرزینی چرا هەیە لە ئێوارەی دەرکەم،
شەوانە وەک گوڵێکی سوور لەگەڵ کۆمەڵێک
کەروێشکی سپیدا بچمە دەشت،
بۆ ئەوەی لەوێبم
دەبێ لە تەمی سەر سنگی خۆمەوە بێمە دەرێ،
بەسەر ئاوبوونی خەیاڵی خۆمدا بڕۆم،
بە خۆڵەمێشەکەم خۆم سواغدەم،
لەشکرێک نازناز دوای خۆم خەم
تا خۆم تاڵانکەم بە گرتنی تۆ.
(۲۱)
وەک ئاوی ناو گۆزەیەک خەوئەبینم...
بەوەی ئاسمانە شینەکەی سەرم
هەزاران بەرابەر گەورەتربێت لەوەی کە هەیە،
یان ڕوخساری تۆ
بکەوێتە سەر ڕووم و
من ماچێکت بکەم و قوڵ بکەومەوە ناو خۆم.
من خەون ئەبینم
بە فراوانبوونی ئاسمانی شین و
ڕوخساری تۆوە.
چ بەدبەختییەکە عاشقبیت و ئاوی ناو گۆزەیەک بیت.
چ تەنهاییەکە گۆزەبیت و ئاوێکی خەیاڵیت لەناودابێت.
(۲۲)
جاربەجارێ...
لە سەوزایی مێرگێکدا گیرئەخۆم
بەسەر ڕەنگی پیرۆزەیی ڕووبارێکدا ئەپەڕمەوە
کە پێشتر جۆگەلەیەکی سپی
بەر دەرگایەکی سووری تاقە ماڵێک بووە،
لەسەر گردێکی قەموور.
(۲۳)
ماچێکم بە بادا بۆ بنێرە ئەی یار
گەرمی باوەشێکم لە نامەیەکدا بۆ بنێرە
تاڵێ برژانگی خنکاوی ناو فرمێسکێکتم
لە دووتوێی دەستەسڕێکی بۆنداردا بۆ پۆستکە،
ترپەی دڵ و هەناسەیەکی درێژ و دستگوشینێکم
بە قاسدێکدا بۆ ڕەوانەکە.
(۲۴)
بە چاوەکانیا دەیناسمەوە،
ئینسانێک، وا لە ناو سەری ئەو سەگەدا
ئینسانێکە،بێدەنگ، بێدەنگ تێم دەڕوانێ.
بە چاوەکانیا بیرم دەکەوێتەوە من کێم!.
ئینسانێک وا لە ناو سەری ئەو مەیموونەدا
خەمبارانە بیر دەکاتەوەو دەڕوا،
بەچاوەکانیا دەیناسمەوە،بەچاوەکانیا.
سەرم دەخەمە نێو دەستم، بە کوڵ دەگریم،
ئینسانێک وا لە سەرمدا
(۲۵)
باران گرێی
فەقیانەکەی دایکمی توند کرد،
کە دایکم مرد
گرێی فەقیانەکەم قرتاند
عانەکەی مناڵیم بینی
ژەنگ گرتبووی.
- کێ بایی تەنها عانەیەک
خۆشەویستیم پێ دەفرۆشێت.
گڵاڵەکردنی ئەم بابەتە: #زانا_کوردستانی
