برندگان نوبل ادبیات ۲۰۱۹

برندگان نوبل ادبیات مشخص شدند؛ انتخاب‌های حاشیه‌دار

 صوفیا نصرالهی

 ۲۰ مهر ۱۳۹۸

آکادمی ادبیات سوئد نویسندگان برجسته‌ی سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ را اعلام کرد. سال گذشته نوبل ادبیات به دلیل شایعات و رسوایی‌ها اهدا نشده بود و به تعویق افتاد و به جایش امسال دو نفر، پیتر هانتکه اتریشی و اولگا توکارچوک لهستانی برندگان نوبل ادبیات ۲۰۱۹ شدند.

انتخاب این دو نفر و به خصوص هانتکه حاشیه‌های زیادی به دنبال داشت. انتخاب این دو نفر بعد از آن صورت گرفت که آکادمی نوبل قول داده بود تا از جوایز «مرد محور» و «اروپا محور» دوری کند و در انتخاب‌هایش گروه گسترده‌تری را در نظر بگیرد.

اولگا توکارچوک شمایل روشنفکری، رمان‌نویس و فعال فمینیست است و همیشه از منتقدان سیاست‌های لهستان بوده است. کمیته‌ی ادبیات نوبل به خاطر «روایت خیالی که با شور جهانی مخلوط می‌شود و به عنوان شکلی از زندگی مرزها را درمی‌نوردد» او را شایسته‌ی دریافت جایزه‌ی نوبل ۲۰۱۸ دانستند. توکارچوک جزو نویسنده‌های پرکار در لهستان است و از وقتی که برای ششمین رمانش یعنی «پروازها» (Flights) جایزه‌ی بین‌المللی بوکر را برد در انگلستان هم تبدیل به نامی مشهور شد.

به گفته‌ی آکادمی نوبل کارهای او روی مهاجرت و تفاوت‌های فرهنگی متمرکز است و سرشار از تیزهوشی است که ماهرانه نوشته می‌شود.

از توکارچوک تا به حال کتابی به فارسی ترجمه نشده و به رسم هر سال انتظار می‌رود که بعد از اعلام جایزه‌ی نوبل انتشارات ایرانی سریعا به دنبال ترجمه‌ی کتاب‌های او بروند.

از آن طرف انتخاب پیتر هانتکه حسابی جنجال‌برانگیز شد. نمایشنامه‌نویس و رمان‌نویس اتریشی که از طرف مادری ریشه‌های اسلوونی دارد، سال ۲۰۰۶ در مراسم تشییع جنازه‌ی اسلبودان میلوشویچ جنایتکار جنگی صرب شرکت کرده بود و در آن مراسم گفته بود: «من حقیقت را نمی‌دانم. اما نگاه می‌کنم. گوش می‌کنم و حس می‌کنم. به یاد می‌آورم. دلیل این که امروز این جا هستم همین است. نزدیک به یوگسلاوی، نزدیک به صربستان و نزدیک به اسلبودان میلوشویچ.»

بعد از این که حمایت او از جنایتکار جنگی صرب که علیه مردم بوسنی حملات وحشیانه‌ای را مرتکب شده بود انتقاد‌های زیادی به دنبال داشت، او نامزدی جایزه‌ی هاینریش هاین را خودش رد کرد. پیش از آن که سیاستمداران بتوانند به خاطر دیدگاه‌های سیاسی‌اش او را از بازی کنار بگذارند.

وقتی سال ۲۰۱۴ برنده‌ی جایزه‌ی بین‌المللی ایبسن شد در اسلو تجمعات اعتراض‌آمیزی برگزار شد. این انتخاب برای آکادمی نوبل هم احتمالا آزاردهنده است. هانتکه سال ۲۰۱۴ گفته بود که جایزه‌ی نوبل ادبیات باید منسوخ شود. او گفته بود که نوبل یک محوریت اشتباه می‌سازد. اسلاوی ژیژک فیلسوف اسلاونیایی گفته است که انتخاب امسال نوبل نشان می‌دهد که هانتکه درست گفته بود!

ژیژک ادامه داد: «این سوئد امروز است. یک مدافع جنایت‌های جنگی جایزه‌ی نوبل می‌برد در حالی که کشور به قهرمان واقعی دوران ما یعنی ژولیان آسانژ وقعی نمی‌نهد. درستش این بود که به هانتکه جایزه‌ی ادبیات نوبل نمی‌دادند اما به ژولیان آسانژ جایزه‌ی صلح نوبل می‌دادند.»

هانتکه به جز ادبیات البته در سینما هم شخصیت تاثیرگذاری است. او فیلمنامه‌ی «بهشت بر فراز برلین» را برای ویم وندرس نوشته است. آکادمی ادبیات نوبل گفته است که او یکی از تاثیرگذارترین نویسندگان معاصر ادبیات داستانی از سال ۱۹۶۶ به این طرف است.

آکادمی ادبیات نوبل البته به جنجال‌های هانتکه هم اشاره کرده اما گفته است: «او را نباید نویسنده‌ی درگیر سیاست مثل ژان پل سارتر دانست. او هیچ برنامه‌ی سیاسی در زندگی‌اش نداشته است.»

مسئول فرهنگی اکونومیست و مسئول جایزه‌ی بین‌المللی بوکر گفته که هر دو برنده‌ی نوبل را باید در «بستری کنار هم» سنجید. به این معنا که هر چند سبک‌های نوشتاری آن دو کاملا با هم متفاوت است اما هر دویشان درباره‌ی منطقه‌های مورد بحث و نزاع می‌نویسند. درباره‌ی نیاز اصلی انسان به این که قصه تعریف کند.

از هانتکه آثاری چون «ترس دروازه‌بان از ضربه‌‌ی پنالتی» به فارسی ترجمه شده است. او نویسنده‌ای آوانگارد است که انتخاب او از طرف اهالی نوبل ادبیات که بیشتر به ادبیات کلاسیک روی خوش نشان می‌دهند هم عجیب بود.